مریوان و وجە تسمیەی تاریخی و ذکر چند نکتەی مهم
مریوان، marĭwān
شهری است در استان کردستان که در ۱۲۵ کیلومتری غرب شهرستان سنندج، مرکز استان کردستان قرار دارد.
در مورد وجە تسمیەی این شهر نظرات گوناگونی بیان شدە است کە بنا بە قواعد دگرگونی آوایی زبان کردی هیچ یک درست بە نظر نمیرسند.
از آن جملە:
مراویان بە معنی جایگاە مرغابی.
مروانیان، گویا عدەای از مروانیان پس از شکست حکومت اموی بە این مکان گریختە و سپس این نام بە مریوان تغییر یافتە باشد.
مهریان، منصبی در دربار ساسانی بودە کە زمینهای کشاورزی را از دربار شاهی اجارە میکردە است. و این نام یعنی مهریان بە مریوان تغییر یافتە.
مرویان، گویا مرویان برای خرید محصولات کشاورزی بە این مکان آمدە باشند و در اینجا ماندگار شدەاند و نام محل به مریوان تغییر یافته است.
این نظرات و نظرات دیگری اینچنینی بنا بە قواعد تغییر واج در کردی را میتوان تنها بە عنوان افسانە پذیرفت،چرا کە منطبق با واقعیت در نخواهد آمد.
از نکات جالبی کە وجود دارد، این است کە در متون کهن این نام با مهروان نیز آمدە، هرچند مهروان را متشکل از دو واژەی مهر و وان بە معنی جایگاە مهر تعبیر کرده اند، اما به نظر می رسدتعبیر داده شده نیز درست نباشد.
وجود واج "ه" به جای "یی"در واژەی رسیدە در متون کهن همان "یی" است که در بیستون و بهستون داریم.
bagastāna>bagstān>baɣstān>baɣstūn>bahstūn>baystūn>bēstūn>bīstūn
بیستوون>بێستوون>بەیستوون>بەهستوون>بەغستوون>بەغستان> بەگستان>بەگەستانە. به معنی محل بگه ها ( مکان خدایان).
شاید به همین دلیل داریوش هخامنشی بزرگترین سنگنوشته ی خود را در این مکان حک کرده است چرا که مکان خدایان باستانی بوده است.
سیر تحول واج در واژه ی مریوان نیز همان روند دگرگونی را دارد که در واژه ی بیستون رخ داده است.
mareghpāna>maregpāna>maragpāna>maraɣpāna>marahwān>maraywān>marēwān>marīwān
مەریوان>مەرێوان>مەرەیوان>مەرەهوان>مەرەغپانە>مەرەگپانە>مەرێگپانە
ریشه ی maregh به معنی جای سرسبز و نمناک است.ازین ریشه دو واژه در کردی دیده میشود.یکی مەرەگ و دیگری مێرگە.
این ریشه در ایرانی باستانmarɣā در اوستایی marǝɣa و در پارتی marɣ داده است که در فارسی به شکل مرغ در واژه ی مرغزار دیده میشود.
این ریشه در کردی به دو شکل مەرەگ و مێرگ رسیده است.
مەرەگ،با حذف همخوان پایانی اکنون بە صورت مەرە بە کار میرود.مەرە بە مکانهای سرسبز شهرو روستا اطلاق می شدە کە محل اجتماع و انتخاب رییس شورا یا همان ژیرەو مەرێ بودە است.
واژەی مریوان از دو بخش مەرەگ و پسوند وان تشکیل شدە است. میتوان گفت دلیل حذف نشدن همخوان پایانی "گ" وتبدیل نشدن مەرەگ بە مەرە در واژه ی مریوان، آمدن واژه در اسم خاص است.
بخش دوم که پسوند است از پانه ی باستان رسیده است از ریشه ی pā " پاییدن" . این پسوند در زبان میانه به شکل وان و در زبان نو در فارسی به شکل بان و در کردی به شکل وان رسیده است.
وان، بان در اصل پسوند نگهدارندگی است اما در دوره ی میانه علاوه بر معنی نگهدارندگی معنای دارندگی نیز بخود گرفته است.
مریوان را میتوان چنین ریشه شناسی کرد: دارنده و نگهدارنده ی مرغزار.
وجود دریاچه ی زرێوار در کنار مریوان بهترین دلیلی است برای آنکه در اطراف دریاچه، مرغزارهای سرسبز شکل گرفته باشند.
ذکر این نکته ضروری است، هرچند در متون کهن این نام به صورت مهروان رسیده، اما بایستی گفت که بنا به روند دگرگونی واج صورت درست واژه مرهوان (مەرەهوان) بوده و نوشته شدن مهروان در منابع یا صورت مقلوب مرهوان بوده است یا خطای کتابت کاتبان.
#صباح جباری
درباره این سایت