بنچاق هورامان/قبالەهای هورامان ،سندی بر هویت تاریخی هورامان. قدیمی ترین سند مالکیت جهان/گردآورندە:همایون محمدنژاد
در اوایل قرن حاضر در سال ۱۳۰۵ شمسی حسین نامی از مریدان (شیخ علاءالدین نقشبندی) در غاری در دره تنگیور خمره ای پر از دانه ارزن پیدا كرد كه در میان آن نوشتەای به خط پهلوی اشكانی بر پوست آهو وجود داشت . این نوشته كه به (بنچاق هورامان ) مشهور شد قراردادی است میان دو نفر برای خرید و فروش زر ستانی به ۴۵ درهم كه شاهدان معامله نیز نام خود را در آن نوشته اند . این بنچاق به سال ۱۲۰ پیش از میلاد مسیح تعلق دارد . در حال حاضر این بنچاق در موزه برلین نگه داری می شود .
دو سند از این سه سند، به خط و زبان یونانی است. هر دو تاریخ سلوکی دارد که یکی معادل ۸۸/۸۷ ق.م. و دیگری معادل ۲۱/۲۲ ق.م. است و در پشت یکی از آنها چند کلمه ای به زبان پارتی نوشته شده که خلاصه متن یونانی است و احتمالا تاریخ نگارش آن نسبت به متن یونانی جدیدتر است. سند سوم فقط به خط و زبان پارتی است و تاریخ اشکانی دارد که معادل سده اول میلادی (احتمالا ۵۲ یا ۵۳ م) است. خط پارتی این متن به خط سفالینه های نسا شباهت دارد.
آدرس :غاری در دره تنگیور روستای تاریخی پالنگان هورامان از توابع شهرستان كامیاران
****************
بُنْچاقِ اورامان، سه سند ملكی بازمانده از سدة نخستین پیش از میلاد.
این سندها دربارة فروش دو تاكستان بوده كه بر روی پوست آهو نوشته شده و در نزدیكی روستای اورامان (كردستان) كشف شده است. دو سند آن به زبان و خط یونانی با تاریخ سلوكی، یكی معادل 87/ 88 پ‌م و دیگری معادل 21/ 22 پ‌م است. در پشت یكی از سندها كلماتی به زبان و خط پارتی نوشته شده كه خلاصه‌ای از متن یونانی است و تاریخ نگارش آن به احتمال از متن یونانی جدیدتر است. سند سوم به زبان پهلوانیك (پارتی) است و تاریخ اشکانی منطبق با سدة نخست میلادی دارد.1 این سندها اكنون در موزة بریتانیا نگهداری می‌شوند. خط پارتی این متن به خط سفالینه‌های نسا نزدیك است.2
این سندها گواهی می‌دهند كه درهمان سدة اول میلادی زبان پهلوانیك جانشین زبان یونانی، در دیوانی شاهنشاهی اشكانی شده و از نظر ساختار دستوری جمله‌ها، نشان دهندة زبان پهلوانیك است. واژگان ایرانی آن محدود و بیشتر واژه‌ها آرامی است. بر روی هم این سند 23 واژة ایرانی میانه دارد كه 15تای آنها اسم خاص هستند.3
مآخذ:
تفضّلی، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به كوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن، 1376، ص 77.همان؛ نیزنک: راشد محصل، محمدتقی. كتیبه‌های ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1381، ص 82.سمیعی، احمد. ادبیات ساسانی. تهران: دانشگاه آزاد ایران، 1355، ص 47ـ 48.
نیز نك: زرشناس، زهره. زبان و ادبیات ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1382، ص 35.
ابوالقاسم رادفر
درباره این سایت