شه‌ونشینی فه‌رهه‌نگی«شه‌وچه‌ره»(به‌رنامێوی تایبه‌تی فه‌رهه‌نگی جه ئه‌ره‌مه‌رزیاو شنه‌و فه‌رهه‌نگوو هه‌ورامانی)
بە پاو هەواڵوو کاکەئێبراهیم شەمس"ی پەی هەورامان هانەبەرچەم"ی:شه‌ونشینی فه‌رهه‌نگی «شه‌وچه‌ره»(به‌رنامێوی تایبه‌تی فه‌رهه‌نگی جه ئه‌ره‌مه‌رزیاو شنه‌و فه‌رهه‌نگوو هه‌ورامانی) جە شاروو پاوەی لوا ڕاوە.
ئه‌ره‌مه‌رزیاو شنه‌و فه‌رهه‌نگوو هه‌ورامانی جه درێژایی جموجووڵه فه‌رهه‌نگیه‌کاشه‌نه دایمه حه‌ولش دان تا به عالته‌رین شێوه به فه‌رهه‌نگ و کلتووروو هه‌ورامانی خزمه‌ت که‌رۆ. یۆ جه ئا ڕه‌سم و ئایینا که ژیوای خه‌ڵکوو هه‌ورامانیه‌نه یاگێوه‌ی تایبه‌ته‌ش بیێنه، ئایینوو شه‌ونشینی بیه‌ن که هه‌ر چن ئیسه فره که‌مڕه‌نگ بیه‌نه‌وه و په‌ی ئێمه خه‌ڵکوو شاری ئێتر مه‌گه‌ر پێسه‌و ڕازێوی په‌ی زاڕۆڵاما نه‌قڵش که‌رمێ، به‌ڵام تا ڕادێوی که‌م دلێ بڕێو جه ده‌گایانه هه‌ڵای به شێوه‌ی قه‌دٚێم ملۆ ڕاوه.
ئێمه به پیشنیاروو هامکاراو ئه‌نجومه‌نوو شنه‌ی بڕیارما دا ئی ئایینیه به شێوێوی فه‌رهه‌نگی زیننه که‌رمێوه و جه شه‌وه‌کاو زمسانیه‌نه دوێ حه‌فتێ جارێو شه‌وێوه ئه‌نجومه‌نه‌نه بنیشمێره و ئایینوو شه‌ونشینی به‌رمێ ڕاوه.
وه‌ڵ جه گردٚ چێوی با بزانمێ وه‌ڵینه‌کێما ئی شه‌ونشینیێشا چه‌نی گێرتێنێ:
خه‌ڵکوو هه‌ورامانی جه ویه‌ردٚه‌نه خه‌ڵکێوی فره زه‌حمه‌تکێش بیه‌ن و گردٚوو ژیوایشا سه‌روو هه‌رمانه‌و باخداری و کشت و کاڵ و تا ڕادێوی که‌میچ ئاژه‌ڵداری چه‌رخیان. به جۆرێو که شش مانگه‌و وه‌هاری و هامنی یه‌کسه‌ر هه‌رمانه‌ش که‌ردٚێنه و وێره‌گا به له‌شێوی شه‌که‌ت تا ساعبێ وته‌ن.
به‌ڵام شه‌وه‌کێ پایێز و زمسانی که شه‌وێ سه‌ردٚێ و درێژێ بیێنێ، خه‌ڵکی په‌ی ئانه‌ی بتاوا وه‌ختوو وێشا په‌ڕ که‌راوه به نۆبه شه‌ونشینی لوێنێ یانه‌و یه‌کترینی و تا یه‌رێ چوار سه‌عاتێ به قسێ وه‌شێ و ڕازئه‌وه‌گێڵنای و به گه‌مه که‌ردٚه‌ی و به شه‌وچه‌ره واردٚه‌ی شه‌وه‌کێشا دێنێ سه‌ر.
سه‌مه‌روو باخه‌کاو هه‌ورامانی فره‌ته‌ر یا هه‌ناری بێنێ یا وه‌زی. جه ئی شه‌وانه بڕێو وه‌ختێ ئی شه‌ونشینیێ یاردٚی دایچش پاڵه‌نه بێ و وه‌زه‌ره‌ماڕای و مه‌ژگه چنیه‌ی و هه‌ر پاسه هه‌ناره‌کوای و ڕۆگنار گرینایچ به گه‌ل جه ئا شه‌وانه ئه‌نجام دریێ.
وه‌ختێو باسوو شه‌ونشینی کریۆ بێ ئێختیار زه‌ینما ملۆ سه‌روو دویه‌ر چێوا: گه‌وره‌وه‌بازی، ڕاز ئه‌وه گێڵنای و شه‌وچه‌ره‌واردٚه‌ی.
گۆره‌وه بازی یۆچا گه‌ما بێ که فره‌ته‌ر پیای و کوڕێ جوانێ ئی گه‌مه‌یه که‌رێنێ و پاڵشه‌نه گرم و قاڵ بێ و گۆرانیه واته‌ی و شادٚی و خه‌ڵک گردٚ پێسه‌و یۆی بێ نه که‌س ده‌وڵه‌مه‌ن بێ و نه‌که‌سیچ ئاورایێنه سه‌ره نیێوه.
شه‌وچه‌ره ئا واردٚه‌مه‌نیه بێ که شه‌وه‌کاو پایێز و زمسانی دلێ شه‌ونشینیه‌کانه دلێڕاسه‌و یانه‌یه‌نه سفره یاوێنێره و شه‌وچه‌ره‌ش که‌رێنێ سه‌ر و گردٚ پێوه‌ره وه‌رێنێش. شه‌وچه‌ره جه هه‌ورامانه‌نه تایبه‌ت بێ به ئا سه‌مه‌را که باخه‌کانه بێ. فره‌ته‌ر هه‌ناری بێنێ و مژگه و هه‌چکوچی و هه‌نجیره وشکێ و ساوه لتێ و قه‌یسی و ئیجا ڕه‌سمێو بێ دماو هه‌نار واردٚه‌ی ئافته‌وه و له‌گان ئارێنێ و پیای ده‌سێشا شۆرێنێ.(ئه‌ڵبه‌ت ئینه نموودێو جه پیاسالاری بێ).
به‌ڵام جه ویاری فه‌رهه‌نگیو ئی باسه‌یه جه شه‌ونشینیه‌کانه باسوو ڕاز ئه‌وه‌گێڵنایا. ئاوه‌خت که هیچ ڕه‌سانێو نه‌بێ؛ نه ئینترنت و نه میدیا و نه ڕادیۆ و نه ڕۆنامه و گۆڤار و حه‌تتا نه کتیب بێ، ڕاز ئه‌وه‌گێڵنای فره ڕه‌واجش بێ. خه‌ڵکی دماو یه‌ک ڕۆی کاری یا چن ڕوێ کاری په‌ی ئیسراحه‌تی و ده‌مه‌ته‌قێ شه‌ونشینیه‌نه ده‌وروو یۆی گلێرێ بێنێوه و داوا که‌رێنێ جه پیایوی شاره‌زای باسه‌وادٚی که پنه‌ش میرزا واچینێ ، تا ڕازه‌شا په‌ی گێڵنۆوه. و ئه‌پێسه چن سه‌عاتێو وه‌ختوو وێشا ویارنێنێ. ئی شه‌خسه که ڕازهکێ گێڵنێوه، ئێننه ڕازه‌‌کێش ملوو خه‌ڵکیه‌ره و به تایبه‌ت جوانا و زارۆڵاره کاریگه‌ریش بێ، ئا خه‌ڵکه وێشا نیێنێ یاگێ پاڵه‌وانه‌کاو ڕازهکێ. ماچا جارێوشا جه یۆ جه ده‌گاکاو هه‌ورامانی وێره‌گانێو دماو نانوو وێرێگای خه‌ڵکی فره سه‌روو حه‌وزی گلێرێ باوه و کیانا شۆنه‌و میرزافڵانه‌که‌سی که ڕاز ئه‌وه‌گێڵن بیه‌ن. میرزا به ئاو و تاو ده‌س که‌رۆ ڕازه‌وه‌گێڵنای که فڵان پاڵه‌وان شمشێره‌که‌ش کێشا و به زه‌رب ماڵاش دژمه‌نه‌که‌یشه‌ره. چا عانه‌نه جوانێو ئێننه دلێ ڕازه‌کێنه بۆ و وێش نیان یاگێ پاڵه‌وانه‌که‌ی، خه‌نجه‌ره‌کێشۆ و که‌رۆش له‌مه‌و یۆته‌ریه‌ره که پاڵشه‌نه نیشته‌نه‌ره. ئینه گرد کاریگه‌ری ڕازێ و ڕاز ئه‌وه گێڵنای جه شه‌ونشینیه‌کانه بیه‌ن.
درباره این سایت